МАҢҒЫСТАУ ОБЛЫСЫ

Ерте заманда елге жау шапқанда кең-байтақ Маңғыстауды ру-ру болып жайлап жатқан халықтың басын жинап, туған жерін қорғау үшін Отпан таудың басында Ұран отын жаққан.

Ел аузында сақталған аңыздарға қарағанда, Сисем ата орта ғасырлардағы оғыз-қыпшақ кезеңінде ғұмыр кешкен ислам дінінің алғашқы уағыздаушыларының бірі болған делінеді.Сисем ата қорымы – батырлар пантеоны.Хиуа хандары және басқа басқыншыларға қарсы күрескен батырлар жерленген.

Зерттеулерге қарағанда, Сұлтан епеXIII-XIVөмір сүрген. Шын аты Күбби – Қожа Ахмет Ясауидің шәкірті,Хакім атаның (Сүлеймен Бақырғани) баласы.

Ел аузында сақталған мәліметтерге қарағанда, Шақпақ ата мұсылманшылықты терең меңгерген, шәкірт тәрбиелеп, бала оқытқан, діндарлығымен қатар қалмақтармен соғыста атағы шыққан батыр болыпты.

Масат ата-ислам дінінің орнығуына атсалысқан белгілі тұлға, елін жаудан қорғаған батыр. Қалмаққа қарсы қанды жорықтар жасаған ерлердің арасында айрықша аталып, дәріптелетін, елін жаудан қорғап, арпалысып өткен батыр. Аңыз бойынша, жаулары Масат атаны өлтірудің сан алуан әдісін жасайды, бірақ еш нәтиже шығара алмайды.

Қорымның ішінде орта ғасыр дәуіріне жататын құлпытастар, тас қоршаулар, XIX ғасырдың II жартысы XX ғасырдың басында Адай шеберлерінің қолымен тұрғызылған күмбезтамдар және көптеген сағанатамдар кіреді. Қорымның батыс бөлігінде Қараман ата жерасты мешіті бар. Мешіт үш бөлмеден тұрады.

Аңыз бойынша, Шопан ата аты аңызға айналған Ахмет Ясауи сопының шәкірті болған, Ханафия бағытын ұстанған. Бір күні ұстазы шәкірттерін жинап алып, дүние жүзіне ислам дінін, сопылық идеяны уағыздау үшін жебе атқызып, жебе қай жаққа түсті, сол жаққа баруы керек екендіктерін түсіндіреді. Шопан атаның жебесі Маңғыстауға ұшып барып, бай малшы Баянның иелігіне түсті.

Маңғыстау аумағында бес мешіт салдырды. Бекет ата салдырған мешіттердің бірі Оғыландыда болса, екіншісі  Бейнеуде, үшіншісі Ақмешітте, төртіншісі Баялыда, Арал теңізінің жағасында орналасқан. Олардың бәрі де жерасты мешіттері болып табылады.

Махтум баба мешіті қыпшақ-оғыз заманында керуен сарайының ғимараты ретінде пайдаланылса, кейінгі ғасырларда мектеп-медресе болған.

Бұл қаланың орнын 1375 жылы каталондық А.Кресктің және 1386 жылы ағайынды Пицциганилер жасаған карталарынан көруге болады.